حضرت آیت الله صافی گلپایگانی از مراجع عظام ،دار فانی را وداع گفتند/پیام تسلیت رهبر معظم انقلاب
متن پیام رهبر انقلاب اسلامی به این شرح است:
بسم الله الرحمن الرحیم
با تاسف خبر درگذشت فقیه عالیمقام و مرجع بصیر، حضرت آیه الله آقای حاج شیخ لطف الله صافی گلپایگانی رضوان الله علیه را دریافت کردم. ایشان از استوانه‌های حوزه‌ی علمیه قم و از برجستگان علمی و عملی و پر سابقه‌ترین عالم دینی در آن حوزه‌ی مبارک بودند. در دوران مرحوم آیه الله بروجردی در شمار برترین تلامذه‌ی آن استاد بزرگ، در زمان مرحوم آیه الله سید محمدرضا گلپایگانی همراه و مشاور علمی و عملی ایشان، و در دوران انقلاب، امین و مورد اعتماد حضرت امام خمینی رحمه الله علیهم به شمار میرفتند. سالها در شورای نگهبان رکن اصلی آن شورا محسوب می‌شدند و پس از آن هم همواره درباره‌ی مسائل انقلاب و کشور، دلسوزانه و مسئولانه ورود میکردند و بارها اینجانب را از نظرات و مشورتهای خود مطلع و بهره‌مند میساختند. قریحه‌ی شعری، حافظه‌ی تاریخی، پرداختن به مسائل اجتماعی از دیگر ابعاد شخصیت این عالم کهنسال و بزرگوار بود. رحلت ایشان برای جامعه‌ی علمیِ دینیِ کشور مایه‌ی تأسف است.
اینجانب به خاندان مکرّم و فرزندان گرامی ایشان و نیز به مراجع معظم و علمای اعلام حوزه‌ی علمیه و مقلدان و ارادتمندان ایشان بویژه در قم و گلپایگان تسلیت عرض میکنم و رحمت و مغفرت الهی را برای ایشان مسألت مینمایم.
سیّدعلی خامنه‌ای
لطف‌الله صافی گلپایگانی (زاده ۱۲۹۷ش_۱۴۰۰ش) از مراجع تقلید شیعه و از اساتید درس خارج فقه و اصول در قم بود. وی از شاگردان برجسته آیت‌الله بروجردی و عضو شورای استفتای او بود و کتاب منتخب الاثر درباره امام دوازدهم شیعیان را به توصیه استاد خود نوشت. عضویت در مجلس خبرگان قانون اساسی، عضویت در شورای نگهبان و دبیری آن، از مناصب سیاسی صافی گلپایگانی بود. از صافی گلپایگانی، آثار فراوانی منتشر شده که به ۸۰ عنوان فارسی و عربی می‌رسد و برخی از این موارد، جایزه کتاب سال ولایت و کتاب سال مهدویت را به‌دست آورده‌اند. کتاب منتخب الاثر فی الامام الثانی‌عشر در موضوع امام زمان(ع) یکی از آاثر مشهور اوست. حرمت مطلق موسیقی، یکی از فتواهای صافی گلپایگانی بود که در تاریخ فقه شیعه کم‌سابقه است.
زندگی و تحصیل
لطف‌الله صافی، ۱۹ جمادی‌الاول ۱۳۳۷ق، ۳۰ بهمن ۱۲۹۷ش[۱] در گلپایگان متولد شد. تحصیلات خود را در گلپایگان آغاز کرد و ادبیات عرب، کلام، تفسیر قرآن، حدیث، فقه و اصول را تا پایان سطح، در زادگاه خود به سرانجام رساند.[۲]
لطف‌الله صافی گلپایگانی، در ۲۳ سالگی (۱۳۶۰ق) از گلپایگان به قم هجرت کرد و در درس سید محمدتقی خوانساری، سید محمد حجت کوه‌کمره‌ای، سید صدرالدین صدر، سید محمدرضا گلپایگانی و آیت‌الله بروجردی حاضر می‌شد. او پس از چهار سال اقامت در قم[۳]، به مدت یک سال در نجف ساکن شد[۴] و در درس محمدکاظم شیرازی، سید جمال الدین گلپایگانی و شیخ محمدعلی کاظمی حضور یافت.[۵] او داماد سید محمدرضا گلپایگانی بود.[۶]
درگذشت
آیت الله صافی گلپایگانی در ۱۲ بهمن ۱۴۰۰ش در ۱۰۳ سالگی، در قم درگذشت.[۷]
جایگاه علمی و مرجعیت
لطف‌الله صافی گلپایگانی، از شاگردان برجسته آیت‌الله بروجردی بوده و توانایی ویژه علمی او موجب شد پاسخگویی به سوالات فقهی و کلامی و همچنین نگارش کتاب منتخب الاثر، از سوی آیت‌الله بروجردی به وی واگذار شود.[۸] او همچنین از مشاوران نزدیک و همچنین از اصحاب شورای استفتای آیت‌الله بروجردی بود.[۹] او در فقه، اصول، کلام، حدیث و رجال، به تدریس و تحقیق پرداخته و آثاری در این ابواب نوشت. عالمان بزرگ شیعه مانند سید جمال الدین گلپایگانی، سید حسین طباطبایی بروجردی، امام خمینی و سید محمدرضا گلپایگانی، بر مراتب علمی او تاکید کرده‌اند.[۱۰]
آیت‌الله صافی گلپایگانی، پس از درگذشت آیت‌الله گلپایگانی در آذر ۱۳۷۲ش، به عنوان مرجع تقلید شناخته شد.[۱۱] سید محمدرضا گلپایگانی در وصیتنامه خود، لطف‌الله صافی گلپایگانی را مجتهد مسلم و عادل خوانده بود.[۱۲]
مناصب سیاسی
صافی گلپایگانی، از معدود مراجع تقلید شیعه بود که تجربه عضویت در مجلس خبرگان قانون اساسی، عضویت و همچنین دبیری شورای نگهبان را داشت.
عضو مجلس خبرگان قانون اساسی: او یکی از ۷۳ عضو مجلس خبرگان قانون اساسی بود که از ۲۸ مرداد تا ۲۴ آبان ۱۳۵۸ش، مسئولیت تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران را به عهده داشت.[۱۳]
عضو و دبیر شورای نگهبان: در سال ۱۳۵۹ش، با حکم امام خمینی، عضو فقهای شورای نگهبان شد و هشت سال (تا تیر ۱۳۶۷[۱۴]) دبیر شورای نگهبان بود.[۱۵] لطف‌الله صافی، در تیر ۱۳۶۷ش از عضویت در شورای نگهبان استعفا کرد.[۱۶]
مراکز وابسته
برخی از مراکز و موسسات علمی و دینی، از سوی دفتر صافی گلپایگانی راه‌اندازی شده است. از جمله:
مرکز تحقیقات اسلامی دارالزهراء، در سال ۱۳۸۹ش، در تهران و با هدف پاسخگویی به سوالات شرعی و مشاوره دینی و خانوادگی آغاز به کار کرد.[۱۷]
آثار و تألیفات
آیت‌الله لطف‌الله صافی گلپایگانی، یکی از پرکارترین نویسندگان شیعی بود که بیش از ۸۰ عنوان کتاب از وی به زبان‌های فارسی و عربی منتشر شده. برخی از آثار او به زبان‌های انگلیسی و اردو ترجمه شده و پاره‌ای از این کتاب‌ها برنده جایزه کتاب سال ولایت و کتاب سال مهدویت شده‌اند.[۱۸][۱۹] مقالات و اشعاری نیز از سوی او در مجلات و رسانه‌های مختلف منتشر شده است.
کتاب‌ها و آثار تالیفی
برخی از آثار لطف‌الله صافی گلپایگانی عبارتند از:
- «منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر»، درباره امام دوازدهم و در ده فصل است. نصوص مرتبط با دوازده امام، نصوص مرتبط با امام دوازدهم، و تاریخ زندگی و چگونگی ظهور آن امام، بخش‌های اصلی کتاب است. این کتاب در سال ۱۳۸۰ش، در سه جلد چاپ شده که مجموعا ۱۴۰۰ صفحه است.[۲۰] منتخب الاثر، در اولین دوره کتاب سال ولایت، اثر برگزیده شناخته شد.[۲۱] و در اولین دوره کتاب سال مهدویت، اثر برتر نام گرفت.[۲۲]
- «الاحکام الشرعیه ثابته لا تتغیر»، رساله‌ای عربی است در پاسخ به مقاله‌ای که در مجله عربی الکویتیه به قلم دکتر عبدالمنعم النمر چاپ شد. عبدالمنعم النمر، در صدد اثبات عدم ثبات احکام مهم اسلامی بود، و کتاب لطف‌الله صافی گلپایگانی، با اشاره به خلط بین حکم شرعی و فتوا، تفصیل بین احکام در ثبات و تغیر، و موارد دیگر، به اثبات دیدگاه خود می‌پردازد. این کتاب در سال ۱۴۱۲ق و از سوی انتشارات دارالقرآن الکریم چاپ شد.[۲۳]
- «التعزیر، احکامه و ملحقاته»[۲۴]، پژوهشی فقهی در مسائل و فروعات تعزیر و نظام مجازات اسلامی و ارتباط آن با حکومت و اختیارات ولی فقیه است که در سال ۱۴۰۴ق[۲۵]، در ۱۵۲ صفحه چاپ شده است.[۲۶]
- «اوقات الصلوات»، از آثار فقهی آیت‌الله صافی گلپایگانی است که برای مشخص کردن اوقات نماز در نقاط مختلف جهان، به زبان عربی نوشته شده و در سال ۱۴۰۷ق چاپ شده است.[۲۷]
- «بیان الاصول»، تقریرات درس آیت‌الله سید حسین بروجردی که به زبان عربی و در سه جلد در سال ۱۴۲۸ق منتشر شده است.[۲۸]
- «ثلاث رسائل فقهیه»، سه رساله فقهی در باب قضا به زبان عربی که در سال ۱۴۱۶ق چاپ شده است.[۲۹]
- «ضروره وجود الحکومه او ولایه الفقهاء فی عصر الغیبه»، با استفاده از دلایل عقلی و نقلی، بر ضرورت اعمال ولایت توسط فقیه در عصر غیبت، برای تعطیل نشدن احکام فقهی و اجتماعی، تاکید می‌کند.[۳۰]
- «فروغ زیارت»، حاوی سروده‌های آیت‌الله صافی گلپایگانی در مدح ائمه و بزرگان شیعه است. بخشی از یکی از اشعار او درباره حضرت معصومه(س)، در ضریح حضرت معصومه حکاکی شده است.[۳۱]
- سفرنامه حج: این کتاب داستان سفر دوم حج آیت‌الله صافی گلپایگانی بوده که مطلبی از سفر اول حج نیز به آن ضمیمه شده است.[۳۲] این سفرنامه با وجود ذکر برخی جزئیات سفر، مطالب و گفتارهای دینی بسیاری را در خود جای داده است.
مقالات و اشعار
لطف‌الله صافی گلپایگانی، علاوه بر کتاب‌هایی که از او انتشار یافته، مقالات و اشعار پراکنده‌ای هم در نشریات مختلف منتشر کرد؛ از مقاله‌ای در نشریه کتابخانه مسجد اعظم قم در سال ۱۳۴۴ش درباره حکومت اسلامی از نگاه قرآن کریم[۳۳]، تا اشعاری مانند «منظومه اهل دل» که در سال ۱۳۹۰ در مجله پاسدار اسلام به چاپ رسیده و بیت اول آن چنین است: «ما را ز کورش و کی و جم اعتبار نیست/ فخری به داریوش و به اسفندیار نیست».[۳۴]
برخی از مقالاتی که وی نگاشته، به خواست و توصیه آیت‌الله بروجردی بوده است؛ از جمله مقاله‌ای در پاسخ به مجله‌ای در هند که مدعی برگرفته شدن اسلام از دین بودایی بود.[۳۵] در موردی دیگر، صافی گلپایگانی مقاله‌ای در پاسخ به شیخ محمود شلتوت نوشت و به ادعای او درباره استخاره در نظر مکتب اهل بیت واکنش نشان داد. شیخ محمود شلتوت در مجله رساله الاسلام، ضمن تفسیر آیه «و ان تستقسموا بالازلام»، استخاره در مکتب اهل بیت را از قبیل استقسام بالازلام دانسته است.[۳۶][۳۷]
نظرات و نقش‌آفرینی‌های سیاسی و اجتماعی
آیت‌الله صافی گلپایگانی، از معدود مراجع تقلید شیعه بود که قائل به حرمت مطلق موسیقی است.[۳۸] او همچنین از جمله مراجعی بود که درباره مسائل اجتماعی و سیاسی اظهارنظر کرده و حتی در مواردی نامه‌هایی به مسئولان داخلی و خارجی نوشته است. از جمله در فروردین ۱۳۹۰ش، در پیامی به عبدالله پادشاه عربستان، از او خواست هر چه زودتر خاک بحرین را ترک نموده و از ملت مسلمان بحرین و تمام مسلمانان جهان عذرخواهی کند.[۳۹] برخی دیگر از این موارد:
- اعتراض به کشته شدن مسلمانان در افغانستان به دست طالبان: وی ۲۴ تیر ۱۴۰۰ش در واکنش به وقایع افغانستان، در بیانیه‌ای اعتماد به طالبان با سابقه شرارت و آدمکشی را یک اشتباه بزرگ و غیر قابل جبران دانست.[۴۰] صافی ضمن هشدار به دولت‌ها، مجامع بین‌المللی، سازمان کنفرانس اسلامی و دولت جمهوری اسلامی ایران، خواستار واکنش جدی به این حوادث شده و تأکید کرد سکوت امروز آنها موجب پشیمانی و ندامت در آینده است.[۴۱]
- اعتراض شدید به حکم اعدام شیخ باقر النمر در عربستان: صافی گلپایگانی، ۲۵ مهر ۱۳۹۳ش، دادگاه‌های عربستان سعودی را بیدادگاه خواند و صدور حکم اعدام شیخ نمر باقر النمر را موجب تاثر و تاسف دانست و از وزیر خارجه ایران خواست تا در این باره اقدام فوری انجام دهد.[۴۲] او همچنین در تیر ۱۳۹۵ش، سلب تابعیت شیخ عیسی قاسم، از رهبران شیعه بحرین را محکوم کرد، مخالف تمام قوانین مدنی، انسانی و شرعی دانست و آن را موجب تعجب، تأثر و تأسف فراوان قلمداد کرد.[۴۳]
- اعتراض به سختگیری‌ها علیه مسلمانان در چین: صافی گلپایگانی در آذر ۱۳۹۳ش، درباره سختگیری‌ها به مسلمانان در کشور چین اعتراض کرد و در این باره ابراز نگرانی کرد.[۴۴] وی همچنین در تیر ۱۳۸۸ش نیز به کشتار مسلمانان در چین واکنش نشان داده بود و از وزارت خارجه ایران خواست وظیفه اسلامی و انسانی خود را به بهترین وجه انجام دهد.[۴۵]
- فتنه داعش، فتنه بدنام کردن اسلام: صافی گلپایگانی، خرداد ۱۳۹۵ش، فتنه داعش را فتنه بدنام کردن اسلام دانست و گفت: داعش باعث شده است دینی که برای حمایت از صلح و دوستی و حمایت از ضعفاست، در نظر دنیا اسباب اذیت و آزار مردم شود.[۴۶]
- رسم الخط فارسی، جایگزین عثمان طه در خط قرآن کریم: صافی گلپایگانی، ۶ مهر ۱۳۸۷، در دیدار مدیر و معاونان اداره اوقاف استان قم، بر لزوم چاپ قرآن با خط بومی تاکید کرد و وجود قرآن‌هایی با خط عثمان طه در خانه‌های شیعیان را اسباب شرمندگی دانست.[۴۷] او همچنین در بهمن ۱۳۸۹ش نیز رسم الخط عثمان طه را غلط ارزیابی کرده و گفت: قرآن باید با رسم الخط خطاط معروف ایرانی طبع شود و در اختیار همه مردم قرار گیرد.[۴۸]
- گسترش دانشگاه‌های مخصوص زنان و تفکیک جنسیتی: صافی گلپایگانی، در موارد متعددی بر گسترش دانشگاه‌های مخصوص زنان، و همچنین تفکیک جنسیتی در دانشگاه‌ها تاکید کرد.[۴۹] [۵۰][۵۱]
- توجه به امامزادگان: صافی گلپایگانی در موارد متعددی به زیارت امامزادگان در شهر قم رفته؛ از جمله زیارت مزار موسی مبرقع، چهل اختران و امامزاده زید.[۵۲]
- استقلال حوزه‌های علمیه: صافی گلپایگانی در موارد متعددی بر استقلال حوزه‌های علمیه تاکید کرده و در یک مورد، رمز موفقیت حوزه‌های علمیه شیعه در طول تاریخ را استقلال آنان و سر فرود نیاوردن در برابر قدرت‌ها دانسته است.[۵۳] وی همچنین تاکید کرده که استقلال حوزه همیشه باید محفوظ باشد و هیچ قانونی نباید آن را خدشه‌دار کند.[۵۴]
- استقلال قاضی و قوه قضاییه: صافی گلپایگانی در موارد متعددی بر استقلال قاضی و قوه قضاییه تاکید کرده است. به گفته او، قاضی باید چنان استقلال و قدرتی داشته باشد که هر کسی را در هر مقامی باشد، بتواند احضار کند و احکام الهی را درباره او اجرا نماید.[۵۵] وی در دیدار رییس دیوان عالی کشور، با تاکید بر اینکه قاضی نباید از هیچ مقام و قدرتی دستور بگیرد، استقلال قوه قضاییه را ضامن بقای نظام دانسته است.[۵۶]
- اظهار نگرانی از فقر و گرانی و تورم و ربا: صافی گلپایگانی در موارد متعددی بر اثرات ناگوار فقر و گرانی و تورم تاکید کرده و دولتمردان را به اتخاذ سیاست‌هایی برای تامین زندگی مردم فراخوانده است.[۵۷] او همچنین از وجود ربا در برخی از بانک‌ها گلایه کرده و تاکید کرده که تمام کارها و برنامه‌های بانک‌ها باید مطابق دستورات شرع باشد.[۵۸]
- تأکید بر احکام شرع در اقدامات فرهنگی و هنری: صافی گلپایگانی در موارد متعددی، بر حفظ عنوان اسلامی در اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی تاکید کرده و برخی برنامه‌ها در راستای تجلیل از هنر را خلاف احکام الهی دانسته و خواستار برچیده شدن آنها شد.[۵۹] او همچنین در بهمن ۱۳۹۳ش، از صدور مجوزهای خلاف شرع ابراز نگرانی کرد و از مسئولان وزارت ارشاد خواست به وظایف دینی خود عمل کرده و جلو منکرات و محرمات را بگیرند.[۶۰]
- انتقاد از سیاست‌های کنترل جمعیت: صافی گلپایگانی، دی ۱۳۹۳ش، اصلاح فرهنگ غلط درباره کنترل جمعیت را وظیفه همگان دانست و خواستار ترویج فرهنگ اسلام در این زمینه شد.[۶۱] او پیش از آن در سال ۱۳۸۶ش نیز درباره عواقب فرهنگی اجتماعی کنترل جمعیت هشدار داده بود.[۶۲]
تجلیل‌ها
- ۱۴ بهمن ۱۳۹۴، در مراسمی با حضور رییس مجلس شورای اسلامی، مدیر حوزه‌های علمیه، دبیر شورای عالی حوزه‌های علمیه، و برخی دیگر از چهره‌های رسمی و حوزوی، از تلاش‌های علمی، دینی و قرآنی[۶۳] این مرجع تقلید تجلیل شد.[۶۴]